Op pad met inspectie illegale arbeid: ‘Forceren! We willen overal bij’

Een inspecteur van de Nederlandse Arbeidsinspectie hamert drie keer op de deur van een goeddeels vergane stacaravan. “Inspectie!! Is hier iemand. Is anyone inside?” Er klinkt gestommel en de deur slaat open. Een man van rond de vijftig met een Oost-Europees voorkomen stapt een trappetje af. Hij trekt een grijze muts over zijn oren. “Do you live here?”, vraagt de inspecteur. “Yes”, klinkt het. “Problem?”

De inspecteur gebaart de man om mee te lopen naar een gemeenschappelijke ruimte van de enorme varkenshouderij waarop de man werkt. De stacaravan, die ingeklemd staat tussen een verweerde houten mestsilo en pallets vol met varkensvoer, wordt even later onderzocht.

In de woning prikkelt een penetrante mix van sigarettenrook, mest en vuilnis de zintuigen. De vloer zit onder het vuil dat van buiten naar binnen wordt gelopen. In het woongedeelte staan vier volle zakken afval tegen de muur. Het keukentje is nog smeriger. De houten plaat achter het gasfornuis vertoont sporen van brandvlekken. Eronder ligt een haspel die alle apparaten in de stacaravan van elektriciteit voorziet. Een stroomkabel loopt over het gasfornuis naar een afzuigkap.

De stacaravan bevat vier krappe slaapplekken. Restanten van het ontbijt en lege bierflesjes op de eettafel verraden dat het huis op wielen inderdaad wordt bewoond. Daar maakt de brandweer een einde aan. Een inspecteur verzegelt de stacaravan. “Levensgevaarlijk”, klinkt het. “Hier mogen geen mensen wonen.”

‘Dit is een spannende dag’

Het is zaterdagochtend. Twee uur eerder verzamelen tientallen mannen en vrouwen zich op het gemeentehuis van Wierden, in Overijssel. Het zijn inspecteurs en toezichthouders van verschillende onderdelen van de Arbeidsinspectie, de Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA), Sociale Recherche, Omgevingsdienst Twente, de politie, brandweer en de gemeente. Trouw is uitgenodigd voor een zeldzaam inkijkje bij een grootschalige inspectie.

Na koffie of thee met een paaseitje trapt burgemeester Doret Tigchelaar de briefing af. “Dit is een spannende dag met een hele hele grote inval op een bedrijf dat lang voordat ik hier kwam al bij ons in beeld was. En ik werk hier nu bijna vijf jaar”, zegt ze. “Daarom ben ik hier en wens ik jullie allemaal een goedemorgen.”

Er staat een inval op drie vestigingen van een varkensbedrijf op het programma, waarvan de grootste in de gemeente Wierden. In totaal houdt de eigenaar circa tienduizend varkens. Ook verwerkt hij voor menselijke consumptie afgekeurd voedsel met deels zelfgemaakte machines tot varkensvoer, wat arbeidsintensief is. De ondernemer kreeg al vaker waarschuwingen opgelegd van de Arbeidsinspectie en boetes en lasten onder dwangsom van de Omgevingsdienst Twente. Ook werd de ondernemer in 2021 door de gemeente gewezen op illegale huisvesting op zijn erf, zoals in de oude stacaravan.

Over het bedrijf zijn vorig jaar weer signalen van uitbuiting van arbeidsmigranten binnengekomen, evenals mogelijke kinderarbeid, gevaarlijke arbeidsomstandigheden en schending van het dierenwelzijn. Ook heeft de ondernemer een eigen uitzendbureau opgericht en dat roept vragen op bij de Arbeidsinspectie.

Slechte huisvesting, onveilige omstandigheden en belabberde contracten

Deze uitzendbureaus zijn als een kiezel in de schoen van de Arbeidsinspectie. In vijftien jaar tijd is het aantal uitzendbureaus in Nederland verdubbeld, van 8000 naar 16.000. Het verloop van die bureaus is enorm; jaarlijks komen er duizenden bij en verdwijnen er bijna evenzoveel.

Bekend is dat inlening van (Oost-Europese) arbeidsmigranten via uitzendbureaus vaak gepaard gaat met misstanden, zoals slechte huisvesting, onveilige arbeidsomstandigheden en belabberde contracten - als die er al zijn. Grofweg één op de zeven van die uitzendbureaus is malafide, schat de inspectie - circa 2500 bureaus in totaal dus.

Zie dat maar eens te handhaven. “Met alleen een mobiele telefoon begin je al een uitzendbureau, je hebt niet eens een adres nodig”, zegt manager Nicolette Kieft van de Arbeidsinspectie. Ze is niet betrokken bij de inspectie van zaterdag maar stuurt het landelijke programma aan. “Als we een uitzendbureau aanpakken dan kan de eigenaar of een compagnon zo weer een nieuwe starten en doorgaan met de werkzaamheden.”

Per jaar krijgt het team Aanpak Misstanden Uitzendbureaus (AMU) tussen de achthonderd en duizend meldingen, vertelt Kieft. Toch leidt ongeveer twee derde van die meldingen en klachten niet tot ingrijpen van de Arbeidsinspectie, omdat deze bijvoorbeeld anoniem, en dus onherleidbaar zijn of niet op het terrein van de Arbeidsinspectie liggen.

Witte steekvesten en overals

De inspecties willen de varkenshouder deze zaterdagochtend overrompelen, zodat er mogelijk op heterdaad overtredingen worden ontdekt. Witte steekvesten worden aangetrokken. Toezichthouders die de varkensstallen betreden, hijsen zich in een witte overal. “Meld je bij een onveilige situatie en als het nodig is zullen we ons terugtrekken. We willen allemaal vanavond met ons gezin aan de eettafel zitten”, zegt de coördinator van de dag.

In colonne rijden circa twaalf voertuigen naar het boerenbedrijf op het Wierdense platteland. Boven de boerderij klinkt dan al het zoemende geluid van een politiedrone. Hiermee houden agenten het bedrijf vanuit de lucht in de gaten - beducht op vluchtpogingen.

Een projectmanager van de Arbeidsinspectie zit vastgeklemd naast de journalist en fotograaf van Trouw op de achterbank van een auto. Ook voor haar is de actie spannend, zegt ze. “Je weet nooit wat je aantreft, we gaan deels af op meldingen van derden.” Een voorspelling doet ze alvast: “Een inspectie loopt altijd anders dan gepland.”

De projectmanager vertelt hoe ze met een team van ongeveer twintig mensen een enorm gebied bestrijkt, van Friesland (inclusief Waddeneilanden), Groningen, Drenthe tot Overijssel. “Onze capaciteit is beperkt dus we maken telkens een afweging op welke melding we inzetten en waar we controleren”, zegt ze.

Van verschillende kanten rijden de voertuigen het erf op, waarna inspecteurs de varkenshouderij binnenstebuiten te keren. De veehouderij bestaat uit zo'n twaalf schuren. De plaats is een warboel van pallets met voer of vloeistoffen die kris kras staan opgesteld naast smerige containers of lekkende leidingen. Resten voer vermengd met modder liggen verspreid over het erf. Machines ogen smerig, sommige heftrucs zijn met duct tape gerepareerd. Van één blijft de motor lopen als de contactsleutel wordt verwijderd.

‘Forceren! We willen overal bij’

Plots is er consternatie. “In een van de stallen worden deuren op slot gedraaid”, meldt een inspecteur met een portofoon. Ook verwijdert iemand de luiken dicht boven de varkensstallen. “Forceren!”, zegt de dagcoördinator, “We willen overal bij.” Een politieagent in een witte overal neemt het voortouw. “Politie, maak jezelf bekend”, roept ze als ze een ruimte betreedt. Er is niemand. Ook achter de gesloten deuren in de stallen wordt niets aangetroffen.

Intussen zitten vier mannen en een vrouw in de kantine van het boerenbedrijf. Het zijn arbeidsmigranten. Op de muur prijkt varkentjesbehang. Achter een schuifdeur staat een bar met ernaast een grote koelkast vol met flesjes bier. De arbeidsmigranten worden gehoord. “Waar komt u vandaan? Hoe bent u hier terecht gekomen? Wie is uw werkgever? Hoeveel uren werkt u? Wat is uw salaris? Heeft u een loonstrook?”

De gehoren verlopen niet vlekkeloos. Zo komen de eigenaar en een zoon soms binnenlopen. “Dat mag niet, dat kan intimiderend overkomen”, zegt een inspecteur. Ook zit iedereen in dezelfde ruimte. “Zo horen ze elkaars vragen en kunnen ze hun verhalen afstemmen”, waarschuwt iemand.

“Een inspectie is het begin van een complex onderzoek”, vertelt programmamanager Kieft. “Het begint al met werknemers, vertellen die eerlijk wat er speelt? Het gaat vaak om laagbetaalde en laaggeschoolde arbeid die Nederlanders niet willen doen. Arbeidsmigranten die hier naartoe zijn gehaald krijgen te horen: ‘ik geef je werk, ik regel onderdak, je krijgt loon en een ziektekostenverzekering’. Durf dan nog maar te praten. Maar verklaringen hebben we nodig om verhalen te kunnen vergelijken met wat we zien in de boeken.”

Vaak is de administratie incompleet en is er sprake van contante geldstromen, zegt Kieft. “Medewerkers komen en gaan en verblijven soms alweer in een ander land. Dat maakt de onderzoeken tijdrovend, maar we blijven ze uitvoeren.” Ook het onderzoek naar deze veehouder neemt naar verwachting nog weken in beslag.

Wat de Arbeidsinspectie zou helpen is strengere wetgeving, zegt Kieft. Na spraakmakende rapportages van de commissie-Roemer over misstanden bij de inzet van arbeidsmigranten zouden er strengere regels komen voor de uitzendbranche, beloofde de politiek. Zoals een vergunningplicht, verplichte Verklaring Omtrent Gedrag en storting van een waarborgsom van 100.000 euro. Maar de nieuwe wetgeving is vertraagd tot 2026.

Ondertussen zijn de verhoudingen in Den Haag veranderd, terwijl de Tweede- en Eerste Kamer nog over de wet moeten stemmen. Kieft: “Het is belangrijk dat de sector gereguleerd wordt. Het probleem lost zich pas echt op als de markt wordt aangepakt. Wij kunnen wel handhaven, maar met de huidige regelgeving is het dweilen met de kraan open.”

Terug naar Twente. Na de grootschalige inspectie is er ’s middags een debriefing op het gemeentehuis. Er is cake van de plaatselijke bakker en uit rugzakken verschijnen bammetjes. Tijdens de inspectie was eten of drinken niet toegestaan.

‘Het was schrikbarend’

Een arbo-inspecteur die zich met een collega richtte op veilig werken, heeft een lijst met overtredingen. Zo ontbreekt de verplichte risico-inventarisatie van de onderneming. Met vrijwel alle elektrische voorzieningen op het bedrijf is iets mis en brandblussers stammen uit 1996. Voertuigen die medewerkers gebruiken blijken niet gekeurd en in sommige gevallen onveilig.

De NVWA heeft de drukste middag, vertelt een andere inspecteur. Op één van de andere locaties zijn collega's dan nog aan het werk. Ze hebben de hulp van een dierenarts ingeschakeld.

“Het was daar schrikbarend. Bij een eerste blik door de ruit zagen we meteen een zeug met dode biggen liggen. Eenmaal binnen kwamen de dode biggen ons in de gangen als het ware tegemoet”, vertelt de inspecteur. “Ze waren opgezwollen en blauw, alsof ze er al een tijd lagen. We vonden varkens met breuken. Er was nauwelijks licht en de waterleiding was afgesloten. Allemaal overtredingen. Hiervoor hebben we een proces verbaal geschreven en dit zal strafrechtelijk worden afgehandeld.”

Illegale arbeid heeft de Arbeidsinspectie op geen enkele locatie aangetroffen, vertelt de dagcoördinator van de Arbeidsinspectie. Ook de meldingen van kinderarbeid hebben tot niets geleid. “Met het uitzendbureau doet de eigenaar naar eigen zeggen niets. Dat zullen we onderzoeken”, aldus de inspecteur.

Vier arbeidsmigranten verklaarden dat ze uit Roemenië komen. Een komt uit Moldavië maar heeft een Roemeense aantekening. Op het eerste oog lijkt hun verhaal in orde, al konden de migranten geen contract of loonstrook overleggen.

Op het erf zijn veertien slaapplekken aangetroffen. De extra woonruimtes zijn illegaal, meldt de gemeente Wierden, ze zijn in strijd met het bestemmingsplan. Een ‘handhavingsstrategie’ volgt nog, besluit de gemeente.

Lees ook:

Arbeidsinspectie: vaak misbruik van expatregeling

De expatregeling voor kennismigranten wordt massaal misbruikt voor laaggeschoold werk, constateert de Arbeidsinspectie.

Sluiproute verandert Nederland in ‘lagelonenland met derderangsburgers’

Nederland verschuift van een kenniseconomie naar een lagelonenland met snel groeiende fenomenen als gedetacheerde arbeidsmigranten, voorspelt voorzitter Monique Kremer van de Adviesraad Migratie.