Claire Felicie maakte een fotoboek over het onvermijdelijke einde: ‘Alleen verzoend met de dood kun je ten volle leven’
Fotograaf Claire Felicie maakte een fotoboek over de dood. Mannen en vrouwen, met hun ogen gesloten, overdenken hun eigen sterfelijkheid. ‘Ik doe hetzelfde als die Sire-campagne, maar ik voeg er toch meer diepte aan toe.’
Het weer in het voorjaar van 2020 was schitterend, volgens Claire Felicie. “Met van die diepblauwe luchten zonder ook maar één witte streep.” In die maanden waarin de eerste lockdown viel, was ze vaak hier te vinden, op de Amsterdamse begraafplaats Sint Barbara. “Gewoon wat rondlopen, mijmeren over de vergankelijkheid der dingen, en natuurlijk fotografeerde ik. Dan ging het vooral om engelen en kruisbeelden die hun laatste rustplaats vonden op graven van katholieke doden. “Kijk, het lijkt wel of die allemaal zij aan zij in bedjes liggen. Schattig toch?”
De foto’s van de begraafplaats zijn terug te vinden in Falling Man, haar fotoboek over de dood. Ze vroeg familie, vrienden en kennissen voor haar met gesloten ogen te poseren en hun eigen sterfelijkheid te overdenken ofwel: memento mori (bedenk dat gij zult sterven). Deze veertig portretten vormen het hart van het boek. “Ik doe eigenlijk hetzelfde als in die Sire-campagne: de dood bespreekbaar maken. Maar dat beeld uit die campagne waarop je een grafsteen ziet met als opschrift ‘Ach, jij gaat nog lang niet dood’ vind ik een beetje plat. Ik voeg er toch meer diepte aan toe.”
Denken aan een dierbare die er niet meer is
Zo worden de meeste geportretteerden vergezeld van een voorwerp dat hen doet denken aan een dierbare die er niet meer is. Foto’s, een potlood en gum, of een urn met as. “Die voorwerpen verbeelden zoiets als het hiernamaals, ze staan voor iemand. Het maakt de herinnering tastbaar. Wat ik mis bij Sire is het besef dat je iets nodig hebt om je met de dood te verzoenen. Voor mij is dat de verrijzenis, geloof je dat niet dan koester je bijvoorbeeld een voorwerp van een overledene. Zonder hiernamaals, in wat voor vorm dan ook, is de dood zinloos en dus een taboe.”
De dood en de vergankelijkheid van het leven lopen als een rode draad door het werk van Claire Felicie (55). Vaak in het licht van mannelijke biotopen als het leger en motorrijders. Toen ze vier was, overleed haar moeder. “De periode na haar dood was zo zwaar, alle licht verdween uit het huis.”
Op haar twaalfde ontdekte ze de fotoboeken die haar vader, tot de dood van haar moeder, van het familieleven had bijgehouden. Ze stonden vol met zwart-witfoto’s. “Ik heb mijn moeder leren kennen door die foto’s. Zo is mijn liefde voor fotografie, in het bijzonder zwart-witfotografie, ontstaan. Het bijzondere van foto’s maken is dat het een historisch moment stilzet en het op deze manier bewaart voor de eeuwigheid.” Felicie wijst op een vrouw in de verte die met veel liefde een graf verzorgt. “Dat kan mij zo ontroeren.”
Uitgestorven Wallen
De lockdown-wandelingen van de fotograaf bleven niet beperkt tot Sint Barbara. Met haar analoge Rolleiflex in de aanslag ging ze ook de Amsterdamse Wallen op. Die waren toen uitgestorven. Volgens Felicie komen in dat bijzondere deel van onze hoofdstad drie dingen samen: seks, dood en religie.
“De anderhalve meter afstand betekende hier: geen betaalde seks. De kerken, de Oude Kerk en de nabijgelegen Sint-Nicolaasbasiliek, waren dicht. Je voelde de angst voor de dood om je heen. Hoe daarmee te dealen? Ik ontdekte op de Wallen naast allerlei seksueel getinte afbeeldingen, ook religieuze symbolen en zelfs gebeeldhouwde skeletten. “Die foto’s van de Wallen en grafmonumenten geven de portretten de benodigde context. Ze verwijzen naar het volle leven dat tot stilstand is gekomen. Tegelijkertijd is het voor mij zo dat je pas ten volle kunt leven, als je met je sterfelijkheid verzoend bent. Misschien is dat voor mij wel de les van de coronatijd.”
Ze wijst op een engel die op de hoek van een grafsteen, zo op het oog in alle rust, de verrijzenis van de aan haar zorg vertrouwde overledenen afwacht. Is Felicie zelf klaar voor het onvermijdelijke einde, na al die fotoboeken waarin ze de dood recht in het gezicht keek? “Ik kan nu wel ja zeggen, maar dat weet je pas, als je er zelf voor staat.”
Claire Felicie, Falling Man. Vormgever: Sybren Kuiper. Uitgegeven in eigen beheer; 124 blz. €45. Het boek is bij de fotograaf (op verzoek gesigneerd) te bestellen: clairefelicie.com/books.
Lees ook:
De aandacht voor de dood neemt toe, en dat werd ook weleens tijd
De dood. Praat erover, niet eromheen. Die boodschap van de stichting ideële reclame, Sire, is opeens overal. En dat was hoog tijd, vinden velen.